Τα Γυούρα στη μέγγενη της εκμετάλλευσης

 Του Παύλου Χρυσαφίδη   
 περιφερειακού συμβούλου

Είναι ένα νησί μόνο του, ακατοίκητο, ήρεμο, ξεχασμένο από την πολυκοσμία.
Περνάμε δίπλα του πολλές φορές ερχόμενοι στη Σύρο ή πηγαίνοντας στον Πειραιά, το προσπερνάμε αδιάφορα και μόνο σα χρονικό σημείο αναφοράς μας ενδιαφέρει. Δε έχω επισκεφθεί ποτέ αυτό το νησί παρά τις άπειρες προτροπές φίλων και γνωστών. Κάτι με πνίγει και μόνο με την ιδέα. Αυτό το νησί, τα γνωστά σε όλους μας «Γυούρα» πάντα ασκούσανε μια επιρροή πάνω μου απροσδιόριστης αιτίας αλλά πάντα έντονα συναισθηματικά φορτισμένη.

Στη Γυάρο, τα χρόνια της εξορίας δεν είναι πρόσφατα. Μετρούν από την ρωμαϊκή εποχή μέχρι και την νεότερη ιστορία της Ελλάδας οπότε και χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας από το 1947 μέχρι το 1952 και από το 1956 μέχρι το 1974 για πολιτικούς εξόριστους. Συνολικά, 22.000 Έλληνες πέρασαν και μαρτύρησαν, παραμένοντας εκεί για μήνες, για χρόνια, ακόμη και για πάντα.

Στην Γυάρο, τόπο θυσίας και μαρτυρίου συμπολιτών μας, ο χρόνος σίγουρα έχει αφήσει πάνω του ανεξίτηλα σημάδια. Ίχνη κακουχίας που μετρούν τριάντα και βάλε χρόνια εγκατάλειψης, σκουριές και θραύσματα από ψυχές που χάθηκαν.Στην αρχή, η διαμονή των κρατουμένων γινόταν κυρίως σε σκηνές, στα πέντε στρατόπεδα που είχαν φτιαχτεί σε κάθε όρμο. Από τα χέρια των εξόριστων όμως έγιναν εκβραχισμοί και διαμορφώσεις του εδάφους, διάνοιξη δρόμων και οικοδομικές εργασίες, για να χτιστούν τελικά φυλάκια, πυροβολεία αλλά και οι κεντρικές φυλακές. Αυτές είναι ένα οικοδόμημα επίμηκες, ορθογώνιο και διαμορφώνεται σε τέσσερα επίπεδα. Είναι δε τόσο επιβλητικό που είναι αδύνατο να μην το προσέξει κάποιος από το πέλαγος. Υπάρχει ακούω και μία μικρή προβλήτα που έδενε το καράβι για να κατεβάσει τους εξορισμένους, αυτή είναι και το τελευταίο σημάδι εγκατάλειψης από την πολιτεία ,μισοσπασμένη στα νερά του Αιγαίου.

Όταν το νησί έπαψε πλέον να είναι τόπος εξορίας χρησιµοποιήθηκε σαν πεδίο βολής για το Πολεµικό Ναυτικό. Στην απογραφή του 1981 ουδείς κάτοικος κατεγράφη, υπήρχαν µόνο 23 τάφοι πολιτικών εξορίστων. Το 2002 αποχαρακτηρίσθηκε και έπαψε να είναι Πεδίο Βολής. Άθικτα βλήµατα από βολές υπάρχουν σκόρπια στην ξηρά και στη θάλασσα όπως διαβάζω και, σύµφωνα µε το Παρατηρητήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων, µέχρι και το 2004 υπήρχε ενεργό ναρκοπέδιο.
Σήµερα το νησί είναι ένας έρηµος τόπος, αποµένουν µόνο οι ερειπωµένες εγκαταστάσεις των φυλακών, πολλά κατσίκια και τα λίγα κότερα που δένουν το καλοκαίρι. Μετά από διαβήµατα των επιζώντων µαρτύρων της Γυάρου, αποφασίστηκε τελικά να κηρυχτεί το νησί τόπος µνήµης γι’ αυτούς που αλυσοδέθηκαν εκεί από το Κράτος και τη Βία.

Η Γυάρος που διοικητικά ανήκει στο Δήμο Ανω Σύρου και σήμερα στο Δήμο Σύρου –Ερμούπολης ιδιοκτησιακά ανήκει στο υπουργείο Πολιτισμού. Αν και ως τόπος μαρτυρίου (φυλακή όπου υπέβαλλαν τους πολιτικούς κρατούμενους σε αφάνταστα βασανιστήρια) χιλιάδων αγωνιστών έχει τεράστια ιστορική σημασία, η Πολιτεία άργησε να προχωρήσει σε μέτρα προστασίας της .

Το Σεπτέμβριο του 2001 δημοσιεύτηκε υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 772/19-9-2001, τεύχος Δ΄», όπου «Χαρακτηρίζονται διατηρητέα το κτίριο των φυλακών καθώς και όλα τα κτίρια, εγκαταστάσεις και κατασκευές, που βρίσκονται στις περιοχές των πέντε (5) όρμων της νήσου Γυάρου». Τρεις μήνες αργότερα, με απόφαση του τότε υπουργού Πολιτισμού Ευ. Βενιζέλου (ΦΕΚ 1680/17-12-2201, τεύχος Β΄), η Γυάρος χαρακτηρίστηκε ιστορικός τόπος και τα κτίριά της διατηρητέα. Η απόφαση έλεγε χαρακτηριστικά: «Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό τόπο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1469/50, τη νήσο Γυάρο ή Γιούρα που βρίσκεται στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων και διοικητικά υπάγεται στο Δήμο Ανω Σύρου, διότι αποτελεί σημαντικό χώρο ιστορικής μνήμης που έχει αναπόσπαστα συνδεθεί με την ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Αποτελεί ζωντανή μαρτυρία των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και δημοκρατία, σύμβολο καταδίκης των βασανιστηρίων και του περιορισμού των δημοκρατικών ελευθεριών. Επίσης, χαρακτηρίζουμε ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία το κτίριο των φυλακών, καθώς και όλα τα κτίρια, εγκαταστάσεις και κατασκευές, που βρίσκονται στις περιοχές των πέντε (5) όρμων στη νήσο Γυάρο».

Σήμερα 10 χρόνια μετά ούτε καν ο καθαρισμός του νησιού από βλήματα του Πολεμικού Ναυτικού - που έχουν απομείνει από ασκήσεις στην περιοχή - δεν έχει γίνει. Ούτε ένας φύλακας για να ελέγχει τον ιστορικό τόπο δεν έχει διοριστεί.Για επισκευή κτιρίων ούτε κουβέντα.

Όπως έχουν καταγγείλει οι αντιστασιακές οργανώσεις, το νεκροταφείο των πολιτικών κρατουμένων 1947- 1952 βεβηλώνεται συνεχώς, ενώ το κτίριο της φυλακής και άλλες εγκαταστάσεις έχουν μετατραπεί σε κοπρώνες και χώρους σταβλισμού.

Η εγκατάλειψη της Γυάρου από τις εκάστοτε κυβερνήσεις ασφαλώς δεν είναι τυχαία και το κυριότερο δεν οφείλεται σε οικονομική δυσπραγία. Στην πραγματικότητα - όπως και στην περίπτωση της Μακρονήσου - πρόκειται για μια πολιτική πρακτική που αποσκοπεί στον εκβιασμό του λαού, των πολιτικών και κοινωνικών οργανώσεων (που είναι συνδεδεμένες με την ιστορία του νησιού), ούτως ώστε να προωθηθούν εύκολα τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα: Θέλετε να αναδειχτεί ο ιστορικός τόπος της Γυάρου, θέλετε έργα και υποδομές γι' αυτό το σκοπό; Μόνο αν πατήσουν το νησί οι επιχειρήσεις ίσως γίνει κάτι τέτοιο. Αυτό είναι το δίλημμα που τίθεται με τη μέθοδο της εγκατάλειψης. Ετοιμαστηκε και το σχετικό δημοσίευμα –μελέτη ότι στη Γυάρο μπορεί να δημιουργηθεί ένα από τα μεγαλύτερα αιολικά πάρκα στην Ευρώπη που θα έχει εγκατεστημένη ισχύ 300 MW και θα παράγει ηλεκτρική ενέργεια 1 εκατομμυρίου MWh το χρόνο, γεγονός που σημαίνει ότι η χώρα θα εξοικονομεί 250.000 τόνους πετρελαίου ετησίως, ενώ θα απαλλαγεί και από 785.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα». Επένδυση που θα χρειαστεί όλο το νησί αλλα που θα γίνει «κάτω από αυστηρές προδιαγραφές και με πλήρη σεβασμό στην ιστορία του νησιού» ενώ, η εταιρεία που θα αναλάβει το έργο «θα αναλάβει και το κόστος υλοποίησης του έργου ανάδειξης του ιστορικού χώρου μνήμης της Γυάρου, καθώς και της λειτουργίας του».

Το 2008 εκπρόσωπος της τότε κοινοπραξίας ενδιαφερομένων εταιρειών ΕΚΑΠΕΠ, είχε και συνάντηση, για το θέμα, με τον τότε δήμαρχο Ανω Σύρου Φώτη Ξαγοράρη οποίος έχει δηλώσει στο τύπο ότι βλέπει θετικά τα αιολικά πάρκα στη Γυάρο και ως λύση για την αξιοποίηση του ιστορικού χώρου.

Σήμερα το Δημοτικό Συμβούλιο Σύρου ζητα τον αποχαρακτηρισμο του νησιου από ιστορικό τόπο-πλην ορισμένων στρεμμάτων-προκειμένου να ανοιξει ο δρόμος για την εκμετάλευση του (ανεμογεννήτριες λένε αλλά γιατι οχι και χωματερή?...)

Στη σύγχρονη Ελλάδα, οι τόποι εξορίας φαίνεται ότι ασκούν ιδιαίτερη έλξη στην αστική τάξη και τους πολιτικούς της εκπροσώπους. Παλιότερα τους αξιοποιούσαν για να ξεμπερδεύουν με όσους αμφισβητούσαν την εξουσία τους ή τουλάχιστον βασικές τους επιλογές. Τώρα θέλουν να τους αξιοποιήσουν για να γεμίσει η τσέπη των επιχειρηματικών ομίλων. Και στη μία και στην άλλη περίπτωση το δικό τους συμφέρον - πολιτικό και οικονομικό - έμπαινε και μπαίνει πάνω απ' όλα: πάνω από τα συμφέροντα του τόπου, πάνω από τις ζωές των ανθρώπων, πάνω από την ιστορία ως παρελθόν και ως προοπτική.