Το ζήτημα της δημιουργίας οικισμού για την στέγαση των Τσιγγάνων στη Ρόδο

Τσιγγάνοι: Πορεία στο μέλλον

Το ζήτημα της δημιουργίας οικισμού για την στέγαση των Τσιγγάνων στη Ρόδο είναι ένα παλιό θέμα που δεν έχει βρει την λύση του αν και απασχολεί τους αρμόδιους τοπικούς φορείς πάνω από μια δεκαετία. Ιδέες και προτάσεις έχουν ακουστεί ιδίως από τον Δήμο της Ρόδου δίχως να έχει βρει τη λύση του το πρόβλημα. Όλες οι προσπάθειες σκοντάφτουν σε επιφυλάξεις ή και σε αρνήσεις συμπολιτών μας που οι κατοικίες τους γειτνιάζουν με τις περιοχές που προτείνονται. Όσο κατανοητή και να είναι αυτή η στάση το μόνο αποτέλεσμα είναι να περιπλέκεται το πρόβλημα και να δημιουργεί νέο καθώς σπρώχνει στο περιθώριο και στην ανέχεια τις οικογένειες των Τσιγγάνων κάνοντας ολοένα και αθλιότερη την καθημερινότητά τους, αυξάνοντας ταυτόχρονα τα ατυχήματα και την παραβατικότητα.

Οι Τσιγγάνοι είναι ίσως ο τελευταίος νομαδικός λαός. Η εποχή μας, σηματοδοτεί το τέλος της μακρόχρονης πορείας τους στην Ευρώπη. Οι Τσιγγάνοι σιγά-σιγά εγκαταλείπουν την πορεία και το καραβάνι. Εντάσσονται και σταδιακά αφομοιώνονται.

Σήμερα στην Ελλάδα οι περισσότεροι Τσιγγάνοι έχουν ενταχθεί. Αυτό πάντα σε συνάρτηση με την ατομική οικονομική κατάστασή τους.

Παραμένουν όμως μερικές δεκάδες χιλιάδες Τσιγγάνων, οι πιο αδύναμοι οικονομικά, που εξακολουθούν να ζουν νομαδικά μετακινούμενοι από πόλη σε πόλη.

Οι τελευταίοι νομάδες συγκεντρώνονται σε μόνιμους καταυλισμούς στις παρυφές των πόλεων. Στην περίπτωση της Ρόδου, οικογένειες Τσιγγάνων με κοινά φυλετικά ή κοινωνικά χαρακτηριστικά έχουν δημιουργήσει καταυλισμούς στο Καρακόνερο, στο κτήμα της ΚΑΪΡ, στους Αγίους Αποστόλους και στο Τσαΐρι. Ο Δήμος Ρόδου στο πλαίσιο του Μνημονίου Συνεργασίας με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, πραγματοποίησε με το Παιδαγωγικό τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης καταγραφή των τσιγγάνων στους τέσσερις καταυλισμούς, που υπάρχουν. Καταγράφηκαν 393 άτομα που ανήκουν σε 88 οικογένειες Τσιγγάνων. Σ΄αυτούς πρέπει να υπολογισθεί κι ένας μικρός αριθμός που έρχονται στη Ρόδο μόνο για 1-2 μήνες και είναι αυτοί που ασχολούνται κυρίως με την επαιτεία.

Οι χώροι όπου κατοικούν αυτές οι οικογένειες των Τσιγγάνων δεν τους ανήκουν ιδιοκτησιακά, ζουν σε πρόχειρες και αυθαίρετες κατασκευές και στερούνται βασικά αγαθά για ασφαλή, υγιεινή και αξιοπρεπή διαβίωση

Οι οικογένειες των καταυλισμών αυτών περιθωριοποιούνται πρωτ΄ απ΄όλα γιατί είναι Τσιγγάνοι αλλά και γιατί θεωρούνται «μη παραγωγικοί» ή έχουν περιστασιακή ή χαλαρή σχέση με κάποια επαγγελματική δραστηριότητα.

Είναι φανερό ότι σε ένα τέτοιο περιβάλλον, αποκλεισμού και περιθωρίου, θα αναπτυχθούν και όλα τα λουλούδια του κακού, δημιουργώντας προβλήματα στην υπόλοιπη κοινωνία. Η επαιτεία ιδίως γυναικών και των ανηλίκων παιδιών στα φανάρια ή στην Παλιά Πόλη της Ρόδου με τα σκυλάκια και τα ακορντεόν είναι γνωστή σε όλους.

Αυτό σε συνδυασμό με τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, δίνει μερικές φορές την αφορμή για μία επιθετική έως εχθρική συμπεριφορά, της τοπικής κοινωνίας που «φιλοξενεί» τους καταυλισμούς, προς τους Τσιγγάνους.

Πολλές συζητήσεις, ιδέες, αλλά και συγκεκριμένες προσπάθειες από τον Δήμο της Ρόδου έχουν γίνει, για να εξαλειφθεί το σημερινό αίσχος των καταυλισμών. Παράλληλα όμως πρέπει να αναπτυχθεί και προβληματισμός που να έχει σχέση με την παιδεία, την οικονομική προσαρμογή και την πολιτιστική ταυτότητα αλλά και την αποδοχή τους από την τοπική κοινωνία. Ήδη το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου έχει προχωρήσει στην εφαρμογή προγράμματος για την ένταξη των παιδιών στο δημόσιο σύστημα εκπαίδευσης. Ένα λεωφορείο κάθε πρωί μεταφέρει παιδιά από τους καταυλισμούς σε σχολείο της Ρόδου. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η εθελοντική προσπάθεια ιδιώτη γιατρού της πόλης μας ο οποίος τα απογεύματα επισκέπτεται τις οικογένειες των Τσιγγάνων στους καταυλισμούς παρέχοντας υπηρεσίες πρωτοβάθμιας υγείας.

Τα προβλήματα αυτά έχουν άμεση σχέση με τη λύση που θα δοθεί στους καταυλισμούς. Δεν πρέπει να παραβλέπει κανείς ότι ο καταυλισμός των Τσιγγάνων δεν είναι ένα οικιστικό πρόβλημα αλλά πρόβλημα ύπαρξης της συγκεκριμένης ανθρώπινης ομάδας. Η λύση που θα βρεθεί θα πρέπει να απαντά στο σύνολο τους προβλήματος.

Επίσημοι φορείς των ίδιων των Τσιγγάνων θεωρούν ότι η πορεία των Τσιγγάνων στην ελληνική κοινωνία είναι μία και μοναδική. Το μόνο ερώτημα είναι, ένταξη ή αφομοίωση; Σε μια σύγχρονη και πολυπολιτισμική κοινωνία με αρχές και αξίες η απάντηση είναι σαφής και καθαρή. Από αυτή την απάντηση θα εξαρτηθούν όλα τα μέτρα για τους καταυλισμούς.

Αν η πρόταση είναι η άνευ όρων αφομοίωση τότε ο καταυλισμός είναι πρόβλημα και πρέπει να διαλυθεί ή τουλάχιστον να κρυφτεί από την καθαρή βιτρίνα της πόλης μας.

Αν όμως επιδίωξη είναι η ένταξη, με αποδοχή της πολιτιστικής ταυτότητας, τότε μιλάμε για σταδιακό πέρασμα από τον καταυλισμό στον οικισμό.

Για να πετύχει όμως ένα σχέδιο οικισμού με μέλλον πρέπει εξασφαλίσει την αποδοχή ή τουλάχιστον την ανοχή της τοπικής κοινωνίας.

Γι' αυτό ίσως θα πρέπει να παρθούν ορισμένα απαραίτητα μέτρα.

1) Συγκεκριμένα αντισταθμιστικά οφέλη που θα έχει η τοπική κοινωνία από την ίδρυση ενός τέτοιου οικισμού π.χ. ένα αθλητικό κέντρο, μια πλατεία κλπ.

2) Πολιτιστικά και παιδαγωγικά προγράμματα αλληλογνωριμίας και αλληλοαποδοχής, Σε αυτό πρέπει να συμβάλει καθοριστικά το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου.

Για να σταθεί ένας οικισμός πρέπει να έχει ο πληθυσμός του ένα ανεκτό οικονομικό επίπεδο. Η προϋπόθεση αυτή μπορεί εύκολα να ικανοποιηθεί με δεδομένο ότι οι Τσιγγάνοι δεν ζητούν μια θέση υπαλλήλου ή ένα διορισμό.

Το αίτημα είναι η δυνατότητα νόμιμης άσκησης του επαγγέλματός του (άδειες μικροπωλητών) και η στοιχειώδης μόρφωση των ενηλίκων ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της τοπικής αγοράς. Όμως η νόμιμη άσκηση του επαγγέλματος και η ικανοποίηση του αιτήματος για χορήγηση αδειών μικροπωλητών, πάντα με ίσους όρους σκοντάφτει στο επιχείρημα ότι οι Τσιγγάνοι δεν έχουν μόνιμη κατοικία. Μια ακόμη ιδέα για την απασχόληση των Τσιγγάνων με πρωτοβουλία και εποπτεία του Δήμου θα μπορούσε να είναι η συγκέντρωση παλιών αντικειμένων και σιδηρικών καθώς και καλωδίων, γυαλιού, αλουμινίου και χαρτιού για ανακύκλωση και σύνδεση αυτής της επαγγελματικής δραστηριότητας με το εθνικό σύστημα ανακύκλωσης.

Οι πρόχειροι καταυλισμοί του Καρακόνερου και των Αγίων Αποστόλων μπορούν με την εξεύρεση κατάλληλου χώρου, όπως προτείνεται από την αρμόδια επιτροπή του Δήμου, να καταργηθούν άμεσα και στον νέο χώρο να εξελιχθεί ένας βιώσιμος οικισμός αρκεί να ληφθούν τα απαραίτητα πολεοδομικά μέτρα που θα εξασφαλίζουν την αξιοπρεπή διαβίωση.

Το πρώτο μέτρο αφορά τη σωστή χωροθέτησή του. Δεν πρέπει να είναι μακριά από τις παρυφές της πόλης. Πρέπει να έχει τις δυνατότητες για να αναπτυχθούν οι στοιχειώδεις υποδομές που είναι η προσπέλαση, η ύδρευση, η αποχέτευση, ο δημόσιος φωτισμός των κοινόχρηστων χώρων, η αποκομιδή των σκουπιδιών, και πιθανόν η εξυπηρέτηση από αστική συγκοινωνία.

Δημήτρης Αλ. Τσοποτός

Νομικός