Το μνημείο των Γάλλων στην Πάρο εκπέμπει SOS

Το μνημείο αυτό που αποτελεί κομμάτι της ιστορίας όχι μόνο της Πάρου αλλά και ολόκληρης της Μεσογείου βρίσκεται εγκαταλελειμμένο εδώ και χρόνια και παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις από φορείς, σε Δήμο και Λιμενικό Ταμείο για να σωθεί, βρίσκεται υπό κατάρρευση, έτοιμο να το καταπιούν τα κύματα

Το παρασκήνιο της ιστορίας του μνημείου

Στις 4 Απριλίου 1833, το Superbe, με πλοίαρχο τον Theodore d' Oysonville, αναχώρησε από την Τουλόν για να ενωθεί με τη ναυτική μοίρα του Λεβάντε στη Σμύρνη όπου και κατέπλευσε στις 23 Απριλίου. Το ιστιοφόρο πολεμικό είχε ναυπηγηθεί στην Αμβέρσα μεταξύ του 1809 και 1814, ήταν τρικάταρτο, ταχύτατο, και το πιο ελκυστικό σκαρί του Γαλλικού στόλου. Οι διαστάσεις του ήταν 56 μέτρα μήκος, 15 μέτρα πλάτος, 3000 τόννων, και με 74 κανόνια. Το Superbe απαριθμούσε 570μελές πλήρωμα (ναυτικοί και τυφεκιοφόροι).

 

Η αποστολή του Superbe ήταν να προασπίσει, με μαχητικότητα όπως έγραφαν οι διαταγές του, τη νέα πολιτική των εγγυητήριων δυνάμεων για τη νέα χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας. Με την ανακατανομή των δυνάμεων και των ζωνών επιρροής, η Γαλλία έστειλε τη ναυτική μοίρα «Λεβάντε» στην Ανατολική Μεσόγειο. Η βάση επιχειρήσεων αυτής της ναυτικής μοίρας ήταν η Σμύρνη και το Ναύπλιο.

Κατόπιν των παραπάνω, βρισκόμαστε στα 1833, και στις 26 Φεβρουαρίου, ο νεοσσός βασιλιάς Otto the Great :D καταφθάνει στο Ναύπλιο. Ιστορική χρονιά αφού το Μάρτιο, οι Οθωμανοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ακρόπολη μετά από κατάληψη 6 χρόνων ενώ η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Άνοιξη του 1833 και η Ανατολική Μεσόγειος φλέγεται ενώ τα μαγειρέματα μεταξύ, Οθωμανών, Άγγλων, Γάλλων, Ρώσων και Τουρκοαιγυπτιακών συνεχίζονται πυρετωδώς. Οι Γάλλοι αποφάσισαν να ενισχύσουν τη διαπραγματευτική ισχύ τους στέλνοντας τη ναυτική μοίρα για να εμποδίσουν τον Ρωσικό στόλο σε περίπτωση που περάσει τα στενά. Αυτή ήταν ουσιαστικά και η αποστολή του Superbe αν και προς τα τέλη του 1833 η κοινή λογική είχε ήδη πρυτανεύσει και τα κανόνια του Superbe δεν χρειάστηκαν στο Αιγαίο. Έτσι, το πλοίο συνέχισε τις περιπολίες μέχρι το Δεκέμβριο του ίδιο έτους όπου και θα έπαιρνε διαταγές για να καταπλεύσει σε κάποια βάση για το χειμώνα.

Την εποχή εκείνη, τα πολεμικά πλοία συνήθως ξεχειμώνιαζαν στους ναυστάθμους της χώρας προέλευσης τους. Έτσι, το Δεκέμβριο του 1833, τα Superbe και Galate έλαβαν διαταγές από τον υποναύαρχο Hugon να βιράρουν τις άγκυρες και να συναντήσουν την υπόλοιπη ναυτική μοίρα στο Ναύπλιο. Ο απώτερος σκοπός του υποναυάρχου ήταν τα πλοία να επιστρέψουν στη Γαλλία και να ξεχειμωνιάσουν στο ναύσταθμο της Τουλόν. Κατόπιν διαταγών, λοιπόν, τα δύο ιστιοφόρα απέπλευσαν από τη Σμύρνη το Σάββατο 14 Δεκεμβρίου 1833, λίγο μετά τις 8πμ και πίσω από δύο φρεγάτες των ΗΠΑ .

Ωστόσο, για κακή τύχη των Γάλλων, οι ασκοί του Αιόλου άνοιξαν στο Αιγαίο. Λίγο μετά τον απόπλου, ο φρέσκος γρέγος δεν άργησε να φορτώσει με μέγιστες ριπές που άγγιζαν τα όρια του τυφώνα. Ως αποτέλεσμα της σφοδρής θαλασσοταραχής, τα δυο Γαλλικά πλοία γρήγορα χωρίστηκαν.

Το ναυάγιο

Το Superbe βρέθηκε να παλεύει με την τρικυμία στο στένο Τήνου Μυκόνου. Ο τρελογρέγος δεν άφησε τίποτα όρθιο από την αρματωσιά του ιστιοφόρου. Χωρίς πανιά και ξάρτια, το πλοίο προσέγγισε τις ΒΔ ακτές της Πάρου προσπαθώντας να βρει καταφύγιο αρχικά στη Νάξο και μετά στο λιμάνι της Νάουσας. Οι Γάλλοι ήταν όμως άτυχοι αφού όχι μόνο δεν κατάφεραν να βρουν κάπου απάγκιο, αλλά το Superbe παρασύρθηκε νότια, προς την Παροικιά. Χάρτες της περιοχής δεν υπήρχαν πάνω στο Γαλλικό πολεμικό.

Η κατάσταση δεν άργησε να χειροτερέψει. Το μπομπρέσο αποκολλήθηκε και έπεσε παρασέρνοντας στο θάνατο ένα μέλος του πληρώματος. Ακολούθησε χάος όταν έπεσε το κατάρτι του τουρκέτου. Το Superbe συνέχισε να βολοδέρνει ανοιχτά της Παροικιάς για αρκετές ώρες. Στην προσπάθεια τους να τιμονέψουν το ακυβέρνητο πλοίο, οι ναύτες φούνταραν την αριστερή άγκυρα για να αγαντάρουν το σκαρί στον καιρό. Μέσα στον χαμό της θύελλας, ένας ναύτης φουντάρισε χωρίς διαταγές, στις 4μμ του 15 Δεκεμβρίου, και την δεξιά άγκυρα. Σύμφωνα με τους αφηγητές, αποτέλεσμα της πράξης αυτής ήταν το Superbe να μποτζάρει βίαια, να ξεσύρει και παρασυρθεί από τα κύματα. Το ιστιοφόρο εξόκειλλε σε ξέρα, 1νμ νότια της Παροικιάς, κοντά στη βραχονησίδα Λουμπίνα. Το Superbe έβαλε νερά, πήρε αριστερή κλίση και ο κίνδυνος να κοπεί στα δύο ήταν μεγάλος.

Ο κάπταιν d’Oysonville στάθηκε στο ύψος της περίστασης: καθησύχασε το πανικόβλητο πλήρωμα, απαγόρευσε την εγκατάλειψη του σκάφους, και απείλησε με εκτέλεση τους ανυπάκουους ναύτες. Τέσσερις κανονιές βρόντηξαν στον ουρανό της Παροικιάς ως σήμα κινδύνου προς τους ντόπιους. Ο Βρετανός πρόξενος, Πέτρος Μαυρομάτης, ήταν αυτόπτης μάρτυρας του δράματος και περιέγραψε τα «γιγάντια κύματα» εκείνης της βραδιάς. Παρά τη φουρτούνα, ένας υπαξιωματικός από το πλήρωμα, ο Guigoux, συμφώνησε να κολυμπήσει στην ακτή για να καλέσει βοήθεια. Το παλικάρι κατάφερε, να βγει στην Πάρο, ωστόσο, το μάνιασμα του ανέμου και της θάλασσας δεν επέτρεψε στους Παριανούς να πλησιάσουν με τα ψαροκάικα τους.

Μέσα στην απελπισία του, ο κάπταιν Oysonville διέταξε να δέσουν κάβους σε άδεια βαρέλια με την ελπίδα ότι τα κύματα θα τα παρασύρουν στην ακτή. Εκεί, οι Παριανοί πιάνοντας τους κάβους από τα βαρέλια, θα προσπαθούσαν να ρυμουλκήσουν το Superbe πλησιέστερα προς την ακτή. Η ιδέα απέτυχε, όπως και η προσπάθεια του αξιωματικού Maisonneuve να πάρει κάβο και να κωπηλατήσει προς την Πάρο με μια από τις βοηθητικές βάρκες του Superbe.

Η διάσωση και τα παρελκόμενα της

Τελικά, μετά από τιτάνιες προσπάθειες, το πλήρωμα κατάφερε να κατεβάσει μια από τις μεγάλες λέμβους του πολεμικού πλοίου. Στριμώχτηκαν όπως όπως 120 μέλη του πληρώματος και στάθηκαν τυχεροί αφού η λέμβος διαλύθηκε κατά την προσγειάλωση. Κάθε μία από τις σωσίβιες λέμβους έσωσε από 60 ναυτικούς. Ένας Παριανός ψαράς προσέγγισε το Superbe 4 φορές και έσωσε με το ψαροκάικο του άλλους 100 άντρες. Οι υπόλοιποι 150 ναυτικοί οφείλουν τη διάσωση τους στον Άι Νικόλα :D αφού ο καιρός καλυτέρεψε στις 17 Δεκέμβρη. Ο προξενικός ακόλουθος Νικόλαος Κονδύλης συντόνισε επιτυχημένα την παροχή βοήθειας στους ναυαγούς κάτι για το οποίο η Γαλλία τον ευχαρίστησε προσωπικά, διορίζοντας τον ως μόνιμο πρόξενο της. :

Εκτός από τον ναυτικό που τραυματίστηκε θανάσιμα από την πτώση του μπομπρέσου, μόνο 8 άντρες έχασαν την ζωή τους στην προσπάθεια τους να κολυμπήσουν προς την ακτή. Η ταφή τους έγινε στο μικρό ακρωτήριο που βρίσκεται στα νότια της εισόδου του όρμου της Παροικιάς. Σύμφωνα με τον d’Oysonville, οι Παριανοί έδειξαν τι εστί νησιώτικη φιλοξενία στους 500 περίπου ναυτικούς. Τους έντυσαν, τους τάισαν, τους πότισαν παρόλο που η Πάρος ήταν κουρσεμένη, εγκαταλελειμμένη και φτωχή. Λόγω έλλειψης τροφίμων, η Σύρος αναγκάστηκε να στείλει προμήθειες για να εξυπηρετήσει το «μικρό χωριό των Γάλλων ναυτικών» που αποβιβάστηκε από το Superbe.

Το πλήρωμα αφιέρωσε την επόμενη εβδομάδα στην περισυλλογή αντικειμένων από το ναυάγιο όπως 6 μικρά κανόνια που ήταν εύκολα προσβάσιμα και «αλιεύσιμα». Έτσι, έφτασε η 26 Δεκεμβρίου, όπου το «Ville de Marseille» κατέπλευσε στον όρμο της Νάουσας για να παραλάβει το πλήρωμα του Superbe. Υπό τον ήχο της μπάντας του, οι Γάλλοι ναυτικοί επιβιβάστηκαν στο «Ville de Marseille» που είχε διαταγές να αποπλεύσει για το Ναύπλιο.

Στο Ναύπλιο, με τη νέα χρονιά, το πλήρωμα χωρίστηκε μεταξύ τριών πλοίων, των «Iphigénie», «Duquesne», και του «Galatée», τα οποία είχαν απαγκιάσει από τον τρελογρέγο στην Ελαφόνησο της Λακωνίας. Τελικά, έφτασαν στην Τουλόν στις 26 Ιανουαρίου 1834. Η Αμερικάνικη φρεγάτα, υπό την πλοιαρχία του Paterson, που είχε αποπλεύσει από τη Σμύρνη την ίδια μέρα με το Superbe, παραλίγο να βυθιστεί λόγω του φουρτουνιασμένου Αιγαίου. Παρασύρθηκε από τους ανέμους κοντά στις ακτές της Άνδρου με κουρελιασμένα ιστία/στράλια, και χωρίς κατάρτια. Η τύχη όμως ήταν με το μέρος των Αμερικάνων και κατάφερε να πλεύσει προς τη Μήλο όπου και βρήκε καταφύγιο.

Ένα απόσπασμα από 32 Γάλλους ναυτικούς έμεινε στην Πάρο υπό τις διαταγές του Jean de Burgare. Οι διαταγές ήταν να προσέχουν το κουφάρι του Superbe μέχρι να φτάσουν τα ναυαγοσωστικά/βοηθητικά πλοία του Γαλλικού στόλου. Το Πάσχα του 1834, η κορβέτα «Meuse» υπό τις διαταγές του καπτά Jacquinot, κατέπλευσε στην Πάρο με σκοπό να ανασύρει το βαρύ οπλισμό και τα πυρομαχικά του Superbe. Η προσέγγιση του ναυαγίου ήταν πολύ δύσκολη διότι το Superbe είχε προσαράξει σε σημείο που ήταν γεμάτο ξέρες και βραχονησίδες.

Στην αναφορά του, στις 27 Δεκεμβρίου, ο υποναύαρχος Hugon προσπάθησε να επιρρίψει τις ευθύνες του ναυαγίου στον κάπταιν d’Oysonville. Παρ' όλες τις κατηγορίες του υποναυάρχου για άρνησης εκτέλεσης διαταγών, το ναυτοδικείο αναγνώρισε ως ορθές τις πράξεις του καπετάν d’Oysonville και τον αθώωσε με όλες τις τιμές στην Τουλόν, στις 7 Μαρτίου του 1864. Ο βετεράνος d’Oysonville είχε ήδη 32 χρόνια υπηρεσίας στο Γαλλικό ναυτικό. Μετά το ναυάγιο, υπηρέτησε για ακόμη 10 χρόνια και προάχθηκε στο βαθμό του πλοιάρχου της Λεγεώνας της Τιμής. Έξι μήνες μετά το ναυάγιο, το Γαλλικό ναυτικό διέκοψε τον εποχιακό κατάπλου των πολεμικών σκαφών κάθε χειμώνα στις ναυτικές τους βάσεις.

Το Μνημείο

Μετά τον απόπλου του «Meuse» με τα κανόνια του Superbe, λίγα απέμειναν να θυμίζουν το ναυάγιο του Γαλλικού πολεμικού. Η θάλασσα και οι Παριανοί φρόντισαν να ανακυκλώσουν το πολύτιμο ξύλο του Superbe. Από το ναυάγιο δεν έμεινε σχεδόν τίποτα εκτός από το σημείο ταφής των 9 άτυχων ναυτικών του Superbe. Εβδομήντα χρόνια αργότερα, στις αρχές του 20ου αιώνα, τα στοιχεία της φύσης είχαν εξαφανίσει το μεγαλύτερο μέρος του μικρού νεκροταφείου.

Ο Γάλλος πρόξενος στην Πάρο, Νικηφόρος Κυπρέος, πίεσε και πέτυχε την ανέγερση μνημείου ως ένδειξη αναγνώρισης της Ελληνογαλλικής φιλίας. Ο δήμαρχος Πάρου, Πέτρος Μπάος, και ο νομάρχης Κυκλάδων Ν.Ε. Λουριώτης εγκαινίασαν το μνημείο με σχήμα πυραμίδας στα 1904. Η επιγραφή, με ελλιπή στοιχεία, γράφει στην πρόσοψη του μνημείου:

ΤΟΔΕ ΜΝΗΜΕΙΟΝ ΓΑΛΛΙΚΩΠΟΛΕΜΙΚΩ LA SUPERBE ΝΑΥΑΓΗΣΑΝΤΟΣ ΕΝ ΕΤΕΙ 1834 ΚΑΤΕΣΚΕΥΑΣΘΗ ΔΑΠΑΝΗ ΔΗΜΩ ΠΑΡΩ ΕΝ ΕΤΕΙ 1904 ΔΗΜΑΡΧΟΥΝΤΟΣ ΠΕΤΡΩ Κ ΜΠΑΩ ΝΟΜΑΡΧΟΥΝΤΟΣ Ν. Ε ΛΟΥ[…]

Στην πίσω όψη του μνημείου αναφέρεται ο Νικηφόρος Κυπρέος που ήταν ο εμπνευστής του μνημείου. Ο ίδιος ανέλαβε την ανακαίνιση του χώρου στα 1920. Στα 1906, η Γαλλία έστειλε αντιπροσωπεία από το πλοίο Vautour για να αποδώσουν τιμές στους νεκρούς του Superbe. Ο καπετάν Crassé, ο νομάρχης Δημήτρης Καλογερόπουλος και ο πρόξενος Ν. Κυπρέος, επισκέφθηκαν με μια οκτάκωπη λέμβο το σημείο του ναυαγίου στην ξέρα «σουσουράδα» όπου και
απέδωσαν τιμές στους ήρωες του Γαλλικού ναυτικού.

Ως Επίλογος
Να σημειώσω ότι η ελεύθερη μετάφραση έγινε από το εξαιρετικό άρθρο του Alain Desauvage στα Αγγλικά & στα Γαλλικά. Αναφέρονται πολλές πηγές για το ναυάγιο και τα γεγονότα της εποχής σε σχέση με τις κινήσεις του Γαλλικού ναυτικού. Επίσης, μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την αναφορά στα Αγγλικά του υποναύαρχου Βαρώνου Hougon για το περιστατικό.

Για την ιστορία, το Superbe ναυάγησε 1νμ ανατολικά από το σημείο που βυθίστηκε το Εξπρές Σαμίνα. Να προσθέσω ότι για πολλά χρόνια οι ψαράδες αναφερόντουσαν στον ύφαλο, ως η ξέρα του Superbe. Μάλιστα, σε μερικούς χάρτες και πορτολάνους η ξέρα αναφέρεται ακόμα ως Superbe. Για τους γνώστες της περιοχής, η ξέρα βρίσκεται νότια του Λουμπίνα και βόρεια του Πεπόνα. Επίσης, παλιοί γέροντες έλεγαν μεταξύ μύθου και πραγματικότητας ότι πολλά δοκάρια κατοικιών της Παροικιάς είναι μαδέρια από το ναυαγισμένο Superbe.

Η πυραμίδα βρίσκεται σε όμορφη τοποθεσία που είναι ιδανική για τα υπέροχα δειλινά με φόντο τις Πόρτες και τον Αγ. Σπυρίδωνα. Όμως, είχε αφεθεί στην τύχη του τις τελευταίες δεκαετίες και ήταν έτοιμο να καταρρεύσει λόγω της διάβρωσης. Το είχα επισκεφθεί στα 1980s και ήταν σε κακά χάλια. Μετά από κάποιες ενέργειες και επιστολές, έγιναν εργασίες υποστύλωσης το 2008 αλλά δεν ξέρω κατά πόσο θα κρατήσουν. Το σημείο είναι αρκετά βραχώδες και τα κύματα από το ανοιχτό μπουγάζι ροκανίζουν το βράχο καθημερινά